Jakiś czas temu zająłem się tematem analizy układki montażowej. Wyróżniłem trzy podstawowe przebiegi, które montażysta musi przeanalizować w każdym filmie:
– przebieg rozwoju postaci
– przebieg emocji widza
– przebieg opowiadania.
Kontynuując temat, chciałem dodać, że każdy film może posiadać także przebiegi, które są charakterystyczne tylko dla tego filmu. Przebiegi, które nadają mu dodatkowe znaczenia – odbierane często na poziomie podświadomym.
Przebiegi te tworzone są z innych cech charakterystycznych posiadanego materiału filmowego, takich jak na przykład szerokość planów, w jakich pokazujemy naszego bohatera.
Wyobraźmy sobie, że robimy film, którego głównym tematem jest adaptacja bohatera do nowego środowiska społecznego – kilkuletni chłopiec w rodzinie zastępczej.
– Jeżeli mamy w materiale dużo ujęć bliskich, na których chłopiec jest wyizolowany z otoczenia, i postaramy się budować z nich sceny na samym początku filmu – stworzymy w ten sposób przekaz mówiący widzowi: „ten chłopiec jest zamknięty w sobie, chroni się w swoim wewnętrznym świecie emocji”.
– Wraz z rozwojem zdarzeń w kolejnych scenach możemy starać się wybierać ujęcia kadrowane szerzej – widz podświadomie zacznie odbierać to jako proces adaptacji do środowiska. Bohater staje się częścią przestrzeni, zaczyna funkcjonować już w ramach innych zdarzeń i sytuacji.
– Kolejnym elementem mógłby być powrót do zbliżeń, ale już takich, w których chłopiec jest na zbliżeniu ze swoimi rodzicami zastępczymi. Jego emocjonalność nie jest już kierowana do wewnątrz – poprzez bliskość zaczyna się on dzielić emocjami z rodzicami.
W ten sposób wzmocniliśmy przekaz filmu poprzez stworzenie „przebiegu odpowiednio wykadrowanych ujęć”. Oczywiście jest to sytuacja modelowa i najlepiej byłoby, gdyby montażysta uczestniczył w rozmowach z operatorem i reżyserem jeszcze przed zdjęciami lub w ich trakcie.
Jakie inne przebiegi mogą pojawić się jeszcze w filmie?
Na przykład – tempo montażu. Różnicowanie szybkości sklejek w scenach też może nadać im znaczenie. Wyobraźmy sobie film o człowieku pracującym w korporacji, który robi wszystko, by wynieść się na wieś i zwolnić tempo życia. Kiedy będziemy pokazywać go w mieście, możemy używać krótkich ujęć albo specjalnie ciąć je tak, aby nie wykańczać ruchu wewnątrzekranowego, po to by wzmocnić poczucie szybkości życia. Natomiast poza miastem będziemy używać ujęć długich.
Na przykład – sposób używania przejść montażowych. Podczas pracy przy filmie „Bajki z krainy pieców” reżyser był zdecydowany na konsekwentnie stosowaną stylistykę przenikań. Była to opowieść o jeńcach, którzy za murami Auschwitz tworzyli rysunkowe bajki dla swoich dzieci. Kiedy jednak pojawiały się w filmie niemieckie rozkazy płynące z głośników więziennych – reżyser zgodził się na zastosowanie ostrych cięć. Dzięki tej dysproporcji między przenikaniami a cięciami podkreśliliśmy twardy i brutalny przekaz rozkazów niemieckich.
Przykłady można by mnożyć. Mam nadzieję, że na podstawie tego krótkiego tekstu wiecie już, na czym polega kształtowanie przebiegów w filmie przy użyciu różnych narzędzi montażowych. A może by lepiej zrozumieć temat, przydałyby się Wam jakieś praktyczne przykłady?
Jeżeli masz jakieś doświadczenia w tej kwestii lub przemyślenia, którymi chcesz się podzielić, wpisz w komentarzu 🙂