Budowanie postaci filmowej za pomocą zarządzania ruchem aktora

Na ostateczny kształt postaci filmowej składa się szereg działań podejmowanych już na etapie scenariusza. Później postać jest interpretowana przez obsadzonego w jej roli aktora. Następnie jej konkretne zachowania budowane są w oparciu o wspólną pracę reżysera i aktora na planie zdjęciowym. Operator ma natomiast wpływ na sposób zobrazowania gry aktorskiej, używa do tego kadrowania, światła i ruchu kamery. Za pomocą tych środków może tą grę podkreślać, osłabiać, rozmywać jej wyrazistość albo ją wzmacniać.
A co może montażysta?
Dla nas najważniejsza jest interpretacja aktorska i to ona jest podstawowym materiałem, który zostaje przez nas poddany obróbce. Montażysta ma zatem dwa podstawowe narzędzia:

– grę aktorską, na którą składa się ruch aktora [gesty, mimika, kierunki ruchu, sposób poruszania się],  dialogi i monologi [pauzy w dialogach, intonacja i dynamika wypowiadania kwestii],

– narzędzia montażowe – skróty [poprzez cięcia], wydłużenia [poprzez powtórzenia], wybór kadru [w ramach otrzymanego materiału], zarzutka dźwiękowa [w dialogach], kontekst ujęć i scen sąsiadujących [poprzez przestawienia ujęć w ramach scen i scen w ramach filmu] no i oczywiście selekcję materiałów [wybór dubli].
Są to zmienne, które wyróżniłem poprzez pryzmat własnego doświadczenia. Aby zmienić odbiór bohatera i intencję aktorską, wystarczą czasami bardzo proste zabiegi. Chciałbym to pokazać na przykładzie trzech prostych scen z krótką ich interpretacją.

1. Początek filmu. Scena pierwsza. Na zbliżeniach widzimy snajpera. Celuje w innego żołnierza. Lekko trzęsie mu się ręka. Strzela i trafia bezbłędnie.
2. Scena druga. Plac defiladowy. Żołnierze stoją w szeregach. Snajper wychodzi z szeregu innych żołnierzy, by przyjąć uścisk generała. Generał długo ściska dłoń, przyjacielsko klepie snajpera po ramieniu i przytula.
3. Scena trzecia. Snajper w cywilnym ubraniu siedzi samotnie w pustym barze. Przed nim stoi prawie pusta butelka wódki. Patrzy tępo w jeden punkt.

Sugerowane wnioski dla widza.
1. Świetny żołnierz. Pomimo drobnego zawahania, trafia idealnie w cel.
2. Nasze wojsko docenia dobrych żołnierzy. Generał chyba zna go osobiście. Pewnie go awansują.
3. Wcale nie jest tak pięknie. Ten człowiek ma chyba jakieś wewnętrzny konflikt z rolą, którą pełni.
Sugerowany wniosek o ponadczasowym charakterze: ludzie często pozostają w sprzeczności pomiędzy tym, jaką rolę pełnią w życiu, a jakie wartości wyznają.
A teraz zamieńmy pierwszą i ostatnią scenę i skróćmy niektóre ujęcia.

1. Początek filmu. Widzimy człowieka, siedzi samotnie w pustym barze. Przed nim stoi prawie pusta butelka wódki. Patrzy tępo w jeden punkt. Pewnie ma jakiś problem życiowy. Dużo pije, więc może jest w jakimś dołku. Skoro zaczynamy od tego film, może to znaczyć, że ta sytuacja trwa od dłuższego czasu.
2. Scena druga. Plac defiladowy. Żołnierze stoją w szeregach. Snajper wychodzi z szeregu innych żołnierzy, by przyjąć uścisk generała.
Podanie dłoni i… ucinamy poklepanie po ramieniu. Nie ma już koleżeństwa, jest większy dystans, sytuacja staje się bardziej oficjalna.
Może został przyjęty do wojska. Jest uśmiechnięty, więc chyba się tutaj odnalazł, ma wielu kolegów. Wojsko wyciągnęło go z jakiegoś bagna życiowego?
3. Scena trzecia. Na zbliżeniach widzimy naszego bohatera w roli snajpera. Celuje w innego żołnierza. Lekko trzęsie mu się ręka. Strzela i… cięcie – nie pokazujemy, czy trafił.

Sugerowane wnioski dla widza:
Wojsko może być dla wielu osób z problemami miejscem, które wyciągnie ich z dna, nauczy dyscypliny, da wsparcie. Jednak problemy, które mieliśmy wcześniej, oraz nasze wcześniejsze życie mają wpływ na nasze późniejsze działania. Tutaj trzęsące się ręce żołnierza widz może od razu skojarzyć z alkoholem z pierwszej sceny, podczas gdy w pierwszym układzie scen sugerują one raczej po prostu niepewność. Tym sposobem zmieniliśmy znaczenie mowy ciała wyrażonej przez aktora.
Przykład ten pokazuje, jak za pomocą przestawienia scen i dokonania skrótów, skupiających się na gestach wykonanych przez bohatera, zmieniamy przede wszystkim odbiór postaci filmowej.
Jest to bardzo fascynujący temat i myślę, że warto go rozbudować 🙂 o coś więcej niż suchy tekst.
A czy ktoś z Was zadawał sobie pytanie – czy montażysta ma wpływ na jakość gry aktorskiej? Czy montażysta może z kiepsko zagranej roli stworzyć kreację, za którą aktor otrzyma nagrodę?
Posłużę się cytatem z mojego wywiadu z Krzysztofem Szpetmańskim:

“Przeżyłem kiedyś taką sytuację, że aktor jednego z montowanych przeze mnie filmów dostał nagrodę za debiut w Gdyni, podczas gdy ja przez cały okres zdjęciowy dostawałem telefony,
żeby nie montować na niego, żeby go nie używać, bo bardzo źle gra. Po wręczeniu nagrody
podszedł do tego aktora reżyser, poklepał go po ramieniu i powiedział wskazując na mnie:
„Myślę, że powinieneś tą nagrodę dać tamtemu facetowi.”

Wniosek z tego taki, że da się. Ale czy jest sens to roztrząsać? Kiedy i z kim to się udało?
Myślę, że ważniejsze pozostaje – jak to zrobić 🙂 i tym się będę zajmował.